Дэкан гісторыка-філалагічнага факультэта Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта кандыдат філалагічных навук Дзяніс Аляксандравіч Кандакоў – цікавая і неардынарная асоба. Яго выдатныя прафесійныя якасці неаднаразова атрымлівалі самае высокае прызнанне як на ўзроўні яго роднага ПДУ, так і ў маштабах усёй нашай краіны. У 2014 годзе ён атрымаў спецыяльную прэмію «Крыніца ведаў» як лепшы малады вучоны ўніверсітэта, а летась спыніўся ў кроку ад перамогі ў намінацыі «Выкладчык года». На мінулым Рэспубліканскім балі выпускнікоў устаноў вышэйшай адукацыі Дз.А. Кандакоў у ліку васьмі ўніверсітэцкіх педагогаў Беларусі атрымаў з рук Галавы дзяржавы спецыяльны ліст аб аб’яўленні Падзякі Прэзідэнта і каштоўны падарунак. Напярэдадні Дня беларускай навукі, які ў гэтым годзе адзначаецца 31 студзеня, мы вырашылі пагутарыць з Дзянісам Аляксандравічам пра яго даследчыцкі шлях і бліжэйшыя навуковыя планы, пра стан і далейшыя перспектывы гуманітарыстыкі ў ПДУ.
Кар.: Дзяніс Аляксандравіч, пачнем з вытокаў: адкуль Вы, як і дзе прайшлі Вашы школьныя гады і з чаго пачаўся інтарэс да французскай мовы?
Дз.А. Кандакоў: З'явіўся я на свет у Наваполацку, вучыўся ў сярэдняй школе № 6, якая потым стала гімназіяй № 1. У мой час там былі толькі гімназічныя класы. У 1997 годзе я скончыў школу, і ў мяне не было ні пытанняў, ні сумненняў, куды паступаць. Я быў выдатнікам, ездзіў на алімпіяды па розных мовах – беларускай, рускай, французскай, але свой галоўны выбар я зрабіў на карысць адной. Ужо ў 10 класе я вырашыў.
Бацькоў маіх да лірыкаў не залічыш: яны па адукацыі інжынеры. Маці працавала і дагэтуль працуе ва ўніверсітэце. Бацька, па адукацыі будаўнік, таксама пачынаў у Наваполацкім політэхнічным інстытуце, але потым рабіў па спецыяльнасці на розных прадпрыемствах нашага горада. З іхнага боку ні ціску, ні падштурхоўвання да нейкай прафесіі ніколі не было. Я меў свабодны выбар і зрабіў яго, як кажуць, ад шчырага сэрца і для душы на карысць французскай мовы.
За школу я заслужыў залаты медаль і перамог на абласной алімпіядзе па французскай. Прымаў удзел і ў рэспубліканскім этапе, але там, на жаль, у прызёры не патрапіў. Тым не менш, па існаваўшых тады правілах можна было паступаць без іспытаў у Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт, і я скарыстаўся такой магчымасцю. Не хацелася ехаць кудысьці далей.
Чаму менавіта мова? Не ведаю. Напэўна, інтарэс да філалогіі можна патлумачыць уплывам настаўнікаў. Нашы мовазнаўцы давалі выдатныя веды, цудоўна маглі заахвоціць. Там былі, сапраўды, вельмі моцныя спецыялісты! Нельга сказаць, што нам выкладалі слабыя матэматыкі, фізікі ці хімікі. Не! Не магу сказаць, што меў цяжкасці з дакладнымі навукамі, проста бачыў, што тут атрымліваецца нашмат прасцей. Навошта тады яшчэ нешта шукаць! Атрымліваецца, гэта быў рацыянальны выбар. Хаця нават самому сабе цяжка патлумачыць, чаму я абраў менавіта французскую мову. Вось адкуль бярэцца каханне? Так і тут, невядома, як зарадзіўся гэты інтарэс.
Кар.: Чым Вас прывабіла французская мова?
Дз.А. Кандакоў: Я пачынаў вучыцца яшчэ ў савецкія часы і асаблівага выбару не было. Англійская мова яшчэ не мела такой, як сёння, падаўляючай перавагі над астатнімі. Было так: адна школа – адна замежная мова. У маёй вывучалі французскую. Атрымліваецца, такі ў мяне лёс! Любая мова – гэта своеасаблівы маленькі сусвет, мадэль свету. Яго можна асвойваць і абжываць. Так я стаў заглыбляцца ў сусвет французскай мовы.
Я не меў магчымасці «бачыць» іншыя моўныя сусветы. У маёй школе можна было вывучаць англійскую мову, але гэта быў толькі факультатыў. Такім чынам, французскі моўны сусвет уцягнуў мяне і ўжо ніколі не адпусціць.
Кар.: Хто са школьных настаўнікаў дапамагаў Вам асвойваць французскую мову?
Дз.А. Кандакоў: Па-першае, гэта мой класны кіраўнік – Валянціна Дзмітрыеўна Дзямідава. Яна, на жаль, ужо пайшла ад нас. Гэта быў вельмі цікавы чалавек, які даў мне шмат і ў выхаваўчым плане, і як настаўнік французскай мовы. Варта сказаць, што ў той час не было такога паняцця, як камунікатыўны метад навучання. Былі іншыя метады, напрыклад, інтэрактыўны метад Кіры Барышнікавай. Да вывучэння замежных моў у Савецкім Саюзе ставіліся даволі абыякава. Не так, як зараз, скажам так. Ніякага прыкладнога значэння замежныя мовы не мелі, бо выехаць за мяжу савецкаму грамадзяніну было вельмі-вельмі цяжка.
Але Валянціна Дзмітрыеўна падыходзіла да выкладання французскай мовы з камунікатыўных пазіцый. Зразумела, мы выконвалі ўсё, што прадпісвалася навучальнай праграмай. Як і ўсе, мы пісалі банальныя тэмы, вучылі і адказвалі іх. Але ўвесь астатні час, а яго было нямала (у гімназічным класе у нас было тры ўрокі на тыдзень) мы размаўлялі. Настаўніца заахвочвала нас да гутаркі, да вольнага выказвання думак па-французску. Гэта давала разуменне практычнага значэння мовы: на ёй трэба размаўляць, а не проста паглядаць як на нейкі прыгожы фасад.
Акрамя таго, я ўдзячны і іншым маім школьным настаўнікам. Напрыклад, Валянціна Казіміраўна Церахава, якая дагэтуль працуе у гімназіі, не выкладала ў нашай падгрупе, а толькі падмяняла Валянціну Дзмітрыеўну. Але яна таксама працавала фактычна па камунікатыўным метадзе і была цудоўным прыкладам для нас. За гэта ёй таксама мая вялікая ўдзячнасць!
Кар.: А чаму Вы не спрабавалі паступаць у адзін з мінскіх універсітэтаў, напрыклад, у лінгвістычны?
Дз.А. Кандакоў: Я ўжо крыху ведаў пра ПДУ, бо сутыкаўся з яго выкладчыкамі французскай мовы на абласным і рэспубліканскім этапах алімпіяды. У мяне не ўзнікла ніякіх сумневаў у тым, што яны дадуць мне выдатную адукацыю.
Рэспубліканскі этап алімпіяды па ўсіх замежных мовах праходзіў у Мінску, у лінгвістычным універсітэце. Не хачу блага казаць пра МДЛУ, але я не быў ім уражаны. Нічога асабліва мяне там не прывабіла: ні інфраструктура, ні выкладчыкі. Не было так званага інсайту: «Вось, гэта яно! Трэба ісці сюды!» Іншыя ўніверсітэты таксама не даказалі мне, што яны маюць нейкія відавочныя перавагі над Полацкім дзяржаўным універсітэтам.
У высокім узроўні ПДУ я не сумняваўся! Акрамя таго, звычайна чалавек выбірае шлях, які лягчэй – гэта натуральны закон чалавечых паводзін. Прасцей было паступаць без аніякіх іспытаў туды, дзе ты гарантавана атрымаеш добрыя веды. І з чыста побытавага пункту гледжання на малой радзіме было застацца зручней. І сёння я ні ў якім разе не шкадую аб сваім выбары! Нягледзячы на маладосць гісторыка-філалагічнага факультэта і ўсяго ўніверсітэта (зараз пра іх гэтага, напэўна, ужо і не скажаш), мяне яны не расчаравалі!
Кар.: І якім аказалася Ваша ўваходжанне ў студэнцкае жыццё? Наколькі высокімі былі патрабаванні да стэдэнтаў? Ці не было ў Вас нейкага шоку пры пераходзе ад школьнай да ўніверсітэцкай адукацыі?
Дз.А. Кандакоў: На пачатку, здаецца, было тое самае, што я ўжо не першы год бачу як выкладчык, а зараз і дэкан, назіраючы за першакурснікамі. Думаю, нічога не мяняецца. Як бы мы не біліся, нічога мы пакуль не зменім! Шок пры пераходзе будзе існаваць да таго часу, пакуль нешта не зменіцца школе. Адукацыя школьная і адукацыя ўніверсітэцкая зусім розныя: і метады выкладання, і формы выкладання. Не так даўно бачыў вынікі апытання, якое праводзіла наша студэнцкая газета «Настежь».
Калі сённяшніх першакурснікаў спыталі, што для іх было самым цяжкім у першыя месяцы вучобы, яны адказалі: «Дасядзець да канца пары!» Па сабе памятаю, што і ў 1997 годзе гэта было праблематычна. Вельмі няпроста для мяне было зразумець, куды трэба бегчы, што і навошта трэба рабіць. У школе ўсё было ясна! Там настаўнікі літаральна за руку вадзілі, а тут ты апынуўся сам-на-сам з ведамі і з выкладчыкамі, якія адпрацавалі і пайшлі па сваіх справах! Гэта быў шок!
Кар.: А што Вас найбольш уразіла ва ўніверсітэце?
Дз.А. Кандакоў: Найперш, было здзіўленне ад таго, што тут, насамрэч, было такое – не зразумейце, што гэта толькі пафас – братэрства! У нашым гімназічным класе ўсе вучні трымаліся неяк паасобку. Іншыя класы існавалі недзе ў паралельным свеце. Існавала жорсткая іерархія – адзінаццатыя класы, дзесятыя, і гэтак далей. Ва ўніверсітэце я такога не заўважыў! Прынамсі, у мяне не было такога адчування, што існуе нейкая вертыкальная градацыя. Зразумела, адносіны «старэйшы-маладзейшы» маюць месца і ва ўніверсітэце, але тут няма такога разрыву, як у школе. Чым далей, тым менш адчуваецца ўзроставая розніца. У нас вучылася студэнтка, якая была нават старэйшая за многіх выкладчыкаў.
Я адразу трапіў у асяроддзе, дзе можна было проста, спакойна і на роўных размаўляць са старэйшымі. Камунікацыя з бывалымі студэнтамі і студэнцкае жыццё вельмі дапамаглі перажыць першапачатковыя складанасці і адаптавацца да новых навакольных умоў. Так што ў мяне быў і вельмі прыемны шок!
І, галоўнае, чаму я пра гэта кажу, я адразу адчуў, што атмасфера ва ўніверсітэце вельмі спрыяльная для развіцця і для творчасці! Універсітэцкая нефармальная супольнасць вельмі шмат давала ў розных аспектах – навуковым, навучальным, персанальным і, натуральна, у выхаваўчым.
Кар.: А калі, Дзяніс Аляксандравіч, у Вашым жыцці з'явілася навука?
Дз.А. Кандакоў: Яно пачалося амаль адразу. Калі не на першым, так на другім курсе, дакладна. Але тады яно было, сапраўды, юнацкім без усялякіх двукоссяў. Вучыўся я на «настаўніка замежнай мовы». Па тыпавой праграме на спецыяльнасці «Замежная мова» не прадугледжвалася аніякай глыбокай даследчыцкай працы. Нават дыпломная па методыцы выкладання была факультатыўнай: мы маглі замест яе здаваць дзяржаўны іспыт. Доўгі час навука была для мяне не першым і нават не другім заняткам. Але крыху пасталеўшы, дажыўшы да чацвёртага курсу, я прыйшоў да ўнутранага адчування, што для працы са школьнікамі ўжо амаль усяго хапае. Тым больш, з чацвёртага курса пачалася педагагічная практыка ў школе. Я нават затрымаўся там і прапрацаваў цэлую чвэрць. І стала зразумела, што калі не маральна і псіхалагічна, то прафесійна я ўжо больш-менш падрыхтаваны. Мая прага да ведаў патрабавала чагосьці яшчэ!
І вось тут атрымалася чарговая прыемная сустрэча. З 1999 года ва ўніверсітэце пачаў працаваць Аляксандр Аляксандравіч Гугнін. Тамара Міхайлаўна Касцючонак, наша выкладчыца французскай літаратуры, сабрала некалькі чалавек пасля заняткаў і сказала: «Вы ведаеце, у нас ёсць прафесар Аляксандр Аляксандравіч Гугнін. Ён ужо адкрыў магістратуру, чарга за аспірантурай. У вас ёсць здольнасці, таленты. Было б няблага, каб вы падышлі і паразмаўлялі з ім. Ён зробіць для вас шмат карыснага, а вы для сябе адкрыеце шмат новага і цікавага». Я так і зрабіў.
Напрыканцы чацвёртага курсу мы сустрэліся з Аляксандрам Аляксандравічам. Падышоў я не з «пустымі рукамі». Падумаў, чаго б мне хацелася, і прапанаваў прафесару тэму сваёй дыпломнай працы. Аляксандр Аляксандравіч быў здзіўлены і ўсцешаны адначасова і сказаў: «Добра, працуй!»
Калі зноў вяртацца да размовы аб лінгвістычным універсітэце, то вялікі плюс невялікіх рэгіянальных устаноў вышэйшай адукацыі, а таксама маленькіх факультэтаў і спецыяльнасцяў як раз у тым, што тут ўсе знаходзяцца навідавоку, усе даступныя! Прычым, гэта датычыцца як студэнтаў, так і педагогаў. Пры жаданні ад выкладчыка можна ўзяць усё, што ты хочаш, і нават болей! У Мінску, цудоўна ведаю, такога няма: дацэнты і прафесары разрываюцца паміж рознымі установамі адукацыі. Яны ў цэйтноце, а студэнтаў вельмі многа. Нават нельга нармальна паразмаўляць! Такім чынам, з аднаго боку, гэта шчаслівы выпадак, што да нас такі прафесар прыехаў, а з другога, у ПДУ ёсць спрыяльная абстаноўка для працы з ім.
Кар.: Дзяніс Аляксандравіч, а ці памятаеце Вы свой першы навуковы вопыт?
Дз.А. Кандакоў: Так! Шчыра кажучы, калі тое была і не ганьба, то сапраўдная фрустрацыя. Чаму? Сур’ёзнага навуковага вопыту ў мяне, натуральна, не было. Я ўдзельнічаў у звычайных студэнцкіх канферэнцыях, дзе адзін аднаго паслухалі, задалі нейкія фармальныя пытанні і ўсё. А тут Аляксандр Аляксандравіч усіх сваіх аспірантаў, магістрантаў і студэнтаў «кінуў пад танкі». Мы былі запрошаныя на першую міжнародную канферэнцыю, якую ён тут ладзіў.
У Наваполацк прыехалі яго былыя калегі з Масквы, вучоныя са Смаленску. Былі прадстаўнікі сур'ёзных навуковых устаноў – з Інстытута славяназнаўства Расійскай акадэміі навук, Маскоўскага дзяржаўнага гуманітарнага ўніверсітэту імя М.А. Шолахава, былі навукоўцы з БДУ. І вось юнак, які не меў аніякага досведу, прапанаваў вучоным мужам адкрыццё свайго маленькага «ровару». З аднаго боку, было вельмі крыўдна, але з другога, гэты досвед даў мне магутны штуршок наперад. Ён стаў выпрабаваннем: ці зломішся, ці не. Калі вытрымаеш, то ты ўжо выдатна разумееш, куды расці, як і што рабіць. Калі ты гэта раз пабачыў, табе ўсё становіцца ясна, як дзень! Калі я кажу, што гэты досвед быў негатыўным з псіхалагічнага пункту гледжання, то гэта даўно перажылася і зараз згадваецца з усмешкай.
Кар.: З якім дакладам Вы тады выступалі?
Дз.А. Кандакоў: Ён быў прысвечаны таму, чым я спачатку стаў займацца ў Аляксандра Аляксандравіча і пісаў дыпломную работу. Даклад датычыўся творчасці Эжэна Ёнеско – пераробкі ім шэкспіраўскага Макбэту. Ім жа я працягваў займацца і далей – на ўзроўні аспірантуры. Самае крамольнае ў маім выступе на канферэнцыі, тое, што ўзрушыла прысутных, – я дазволіў сабе сказаць, што Ёнеско ў нейкім сэнсе больш рэалістычны, чым Шэкспір! Гэта, сапраўды, усіх вельмі здзівіла! З аднаго боку, гэта было смешна, а з другога, потым я зразумеў, якую важнасць у гуманітарных навуках мае дакладнасць фармулёвак!
Кар.: Я ведаў, што Ваша кандыдацкая дысертацыя прысвечана творчасці Эжэна Ёнеско. У мяне даўно ўзнікла пытанне: а чаму менавіта ён, далёка не самы «французскі» аўтар? А зараз, калі я даведаўся, што даследаваннем творчасці гэтай выбітнай постаці Вы сталі займацца не з чыёйсьці падачы, а з уласнай ініцыятывы, я яшчэ больш заінтрыгаваны: чаму ён?! Жывучы і працуючы ў сусвеце французскага прыгожага пісьменства, звярнуцца да вялікага румына, а не француза – перыферыйнага і культурна, і геаграфічна – гэта вельмі смела! Як Вы прыйшлі да Ёнеско?
Дз.А. Кандакоў: Гэта зноў, з аднаго боку выпадкова, а з другога… Нічога ж выпадковага не бывае – у сукупнасці выпадковасцяў заўжды ёсць свая логіка. Перад гутаркай з Аляксандрам Аляксандравічам, я гартаў свае ксеракопіі і ў часопісе «Французская мова ў школе» знайшоў некалькі сцэн з п'есы Ёнеско «Лысая спявачка». З вялікім задавальненнем і смехам я гэтую рэч прачытаў, але яна выклікала ў мяне шмат пытанняў. Мяне адразу прывабіла тое, што я не зразумеў усіх лагічных хадоў аўтара і захацеў разабрацца ў іх.
Эжэн Ёнеско пісаў вельмі складаныя рэчы! Калі я пачынаў працаваць, я да канца проста не ўяўляў, за якую няпростую справу я ўзяўся! Таму зараз я выдатна разумею здзіўленне Аляксандра Аляксандравіча і пытаюся ў сябе, як ён пагадзіўся на маю авантуру. Гэта вельмі смелы чалавек!
Кар.: Усё пачалося з таго, што Вы паставілі перад сабой задачу разабрацца ў логіцы абсурдысцкай п'есы. Але як можна ў абсурдзе знайсці логіку?
Дз.А. Кандакоў: Як раз над гэтым я доўга разважаў. Нават у тым, што мы называем абсурдам, таксама ёсць нейкая заканамернасць, свае правілы. Мая кандыдацкая дысертацыя, калі казаць спрошчана, як раз была прысвечана эстэтыцы абсурду. Калі б гэта была проста нейкая голая бессэнсоўнасць, то яна б не прынесла аўтару ні гучнага поспеху, ні шырокай вядомасці, ні пасады сябра Французскай акадэміі. Нічога б не дала! А яшчэ ж ад прац Ёнеско пачалася цэлая плынь. У 60-я – 70-я гады, напрыклад, існавала мода на абсурд і маладыя людзі, якія рабілі першыя спробы ў тэатры, абавязкова звярталіся да яго твораў.
Кар.: І як далей праходзіла Ваша навуковае развіццё?
Дз.А. Кандакоў: Далей ішло ўсё, як планавалася. Абараніўшы дыплом, я паступіў у аспірантуру. У лістападзе я яе скончыў, а ў канцы снежня 2005 года паспяхова абараніў кандыдацкую дысертацыю. Зразумела, не ўсё было так проста і хутка. Першыя паўтары гады пайшлі на тое, каб якасна распрацаваць структуру працы. Потым справа пайшла весялей – тэкст пісаўся добра. Дзякуючы кантактам з французскімі сябрамі і знаёмымі, у мяне былі ўсе патрэбныя крыніцы. Дарэчы, дапамаглі мне з літаратурай і выпускнікі нашай спецыяльнасці – дзяўчаты, якія пасля заканчэння ўніверсітэта паехалі жыць у Францыю.
Кар.: Дзе Вы абараняліся?
Дз.А. Кандакоў: На філалагічным факультэце Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Увесь працэс падрыхтоўкі неабходных дакументаў праходзіў даволі напружана, але хутка. Зразумела, як і паўсюль, у нас пакуль з чалавекам бліжэй не пазнаёмяцца, ставяцца да чужынца з пэўнай насцярожанасцю. Але, здаецца, адразу склалася паразуменне і са старшынёй, і з сябрамі Савету па абароне. У той час у яго склад уваходзіў і Аляксандр Аляксандравіч Гугнін. Для мяне гэта таксама быў важкі плюс, бо я быў аспірантам добра вядомага усім чалавека, які гарантаваў якасць работы.
Кар.: І як прайшла сама абарона?
Дз.А. Кандакоў: Заўсёды так бывае, прынамсі, у мяне – за ўсіх казаць не буду – перыяды сумненняў, хістанняў, пошукаў на некаторы час змяняюцца перыядам татальнай самаўпэўненасці! Адзін з апошніх і прыйшоўся на абарону. Тады мне здавалася, што для мяне ў тэме ўжо не засталося аніякіх сакрэтаў. І, вядома, пасля абароны табе становіцца ясна, што ты яшчэ ведаеш далёка не ўсё. На абароне былі заўвагі, сэнс якіх я нават не адразу зразумеў! Ужо праз некаторы час, калі я рыхтаваў да друку манаграфію, з маіх вачэй нібыта падала заслона: «А-а, дык вось што меў на ўвазе мой першы апанент!» І тады я нешта выпраўляў і ўдакладняў.
Кар.: У запале дыскусіі можна, здавалася б, удала парыраваць, але па цвярозым разважанні становіцца ясна, што ты, насамрэч, не меў рацыі…
Дз.А. Кандакоў: Так, парыраваць можна, але хоць мы абароны і параўноўваем з двубоем, але гэта не зусім дакладны вобраз. Трэба ўдары не толькі парыраваць, але таксама і разумець навошта яны наносіліся, на што яны былі накіраваныя. Як правіла, пытанні задаюцца з тым, каб дапамагчы дысертанту зразумець нейкія важныя праблемы. У запале зацікаўленасці тым ці іншым аспектам ты можаш і не ўбачыць некаторыя істотныя моманты. Такім чынам, хаця мая абарона прайшла вельмі лёгка, усе атрыманыя заўвагі былі для мяне вельмі карыснымі!
Кар.: У 2005 годзе была пераадолена значная вяршыня, а як пайшла Ваша навуковая справа далей? Вашы навуковыя інтарэсы выйшлі далёка-далёка за межы першапачатковай праблематыкі. Што і чаму ў даследчыцкім плане цікавіць Вас сёння?
Дз.А. Кандакоў: Амаль адразу пасля абароны я заняў пасаду адказнага сакратара прыёмнай камісіі. Не скажу, што яна мне моцна «замінала», але ўсё ж ускладняла жыццё і тармазіла навуковую працу. Асабліва праблемна было працаваць у летні перыяд. Звычайна, універсітэцкія навукоўцы працуюць у гэты час асабліва напружана. У мяне такой магчымасці не было. Манаграфію на базе дысертацыі я апублікаваў толькі праз два з паловай гады.
Пашчыраваўшы над творчасцю Эжэна Ёнеско і выдаўшы манаграфію, я выдыхнуўся. Мне падалося, і гэтае адчуванне было вельмі праўдзівым, што ў тых абставінах, у якіх я знаходжуся, прасунуцца ў даследаванні гэтай тэмы далей практычна немагчыма. Каб рухацца наперад, трэба было некуды выязджаць і працаваць на зусім новым узроўні, а мне гэтага не хацелася. Чаму? Я нават зараз не магу гэта зразумець.
Тым часам, мяне захапіла новая праблематыка. У той самы год, калі я абараніўся, наш гісторыка-філалагічны факультэт толькі-толькі пераехаў у Полацкі калегіум, у былыя езуіцкія муры. Гэтае фантастычнае месца дало мне новае натхненне. Старыя велічныя будынкі, іх слаўная гісторыя не маглі не выклікаць непадробны інтарэс. Стаў цікавіцца, дзе і што знаходзілася, ці выкладалі езуіты замежныя мовы і якія, ці вывучалі тут літаратуру. Аказалася, у Полацкай акадэміі выкладанне класічных і замежных моў было на вельмі высокім узроўні, вывучалі і французскую літаратуру. Захацелася пазнаёміцца з гэтым бліжэй.
На жаль, у Полацку знайсці што-небудзь аб гэтым было амаль немагчыма, вельмі мала матэрыялу было нават у Мінску. Але мне пашчасціла патрапіць у былую Публічную, а зараз Расійскую нацыянальную бібліятэку. Я знайшоў у яе сховішчах рэдкія друкаваныя выданні, якія выходзілі мізэрнымі накладамі больш за два стагоддзі таму. Гэта езуіцкія панегірыкі расійскім манархам і буйным расійскім вяльможам, якія апекавалі Ордэн Ісуса ў Расійскай Імперыі. Нават зараз зусім няшмат такіх матэрыялаў пераведзена ў лічбавы фармат і стала больш даступнымі для даследчыкаў, а па тых часах гэта была такая рэдкасць! Знаёмства з гэтымі публікацыямі адкрыла для мяне новы ўніверсум, які моцна прыцягваў да сябе і таксама пакуль не адпускае.
Кар.: Гісторыя езуітаў на беларускіх землях і ў Полацку яшчэ амаль не даследаваная. Яна патрабуе цэлы шэраг кампетэнцыяў, якімі мала хто можа пахваліцца. А калі прыняць да ўвагі яшчэ і высокія патрабаванні да валодання мовамі, у Вас ёсць усе шанцы стаць адным з першых, рухаючы наперад навуку і ўслаўляючы сваю альма-матэр.
Дз.А. Кандакоў: У тых замежных даследаваннях, якія ёсць, беларускага кантэксту практычна няма. Гэта ж быў даволі лакальны эксперымент Кацярыны ІІ, якая дазволіла езуітам дзейнічаць толькі ў межах Беларусі. Потым ужо Павел І запрасіў езуітаў прыехаць у Санкт-Пецярбург, а Аляксандр І дазволіў місіі ў Паўднёвай частцы Расійскай імперыі. І, усё роўна, Полацк доўгі час заставаўся сапраўднай сталіцай езуітаў усяго свету.
Кар.: Вы сур'ёзна заглыбіліся ў «езуітыку», пазнаёміліся з важнымі крыніцамі. Што Вас найбольш уразіла?
Дз.А. Кандакоў: Перш за ўсё, уразіў навуковы і культурны ўзровень айцоў-езуітаў. Вакол езуіцкага ордэна нагрувашчана, напэўна, найбольш міфаў. У сучаснага французскага даследчыка Мішэля Леруа нават праца ёсць «Міф аб езуітах: Ад Беранжэ да Мішле» – першапачаткова гэта была дысертацыя, якая потым вырасла да саліднай манаграфіі. Аўтар пераканаўча даводзіць, што міф аб зламысных езуітах – не што іншае як комплекс ліберальных канспіралагічных легенд, якія зарадзіўся ў Эпоху Асветніцтва, у XVIII стагоддзі, і трывае да нашых дзён. Езуітам ставілі ў віну іх неадукаванасць і цемрашальства, хітрасць і падступнасць. Бесстаронняе ж вывучэнне гісторыі Ордэна Ісуса на беларускіх землях паказвае, што гэта не што іншае як міф! Езуіты былі вельмі адукаваныя, вельмі адказныя людзі. Пра многае гаворыць і самы высокі ўзровень кантактаў, які яны паспяхова падтрымлівалі. Калі б яны не адпавядалі яму, іх бы лёгка знішчылі.
Паказальна тое, што калі Кацярына ІІ прыязджала ў 1780 годзе ў Полацк да яе, зразумела, прыйшлі дэпутацыі ўсіх саслоўяў, усіх манаскіх ордэнаў са сваімі вершыкамі, са сваімі прамовамі. Некаторыя з іх захаваліся да нашага часу – дамініканцаў, базыльянаў, езуітаў. І калі іх супастаўляеш, адразу становіцца ясна, чаму не дамініканцы, чаму не базыльяне, чаму не піяры. Узровень езуітаў адразу кідаецца ў вочы! Што казаць, калі, на шчасце, ужо добра вядомы ў нас Габрыэль Грубер атрымаў права ўваходзіць да імператара Паўла І без дакладу!
Кар.: Так, айцы-езуіты і з Кантам палемізавалі, і тэорыю Лавуазье на занятках хіміі выкладалі!
Дз.А. Кандакоў: На пачатку ХІХ стагоддзя быў такі французскі езуіт-палеміст Разавэн. Ён знаходзіўся ў дастаткова шчыльных адносінах з надзвычай уплывовым інтэлектуалам той эпохі – сардынскім пасланнікам Жазэфам дэ Мэстрам, які ў сваю чаргу лабіраваў у Санкт-Пецярбургу ідэю адкрыцця ў Полацку езуіцкай акадэміі. Гэта такая велічыня! Нават згадка аб усім гэтым паказвае, што гісторыя езуітаў на беларускіх землях – не проста мясцовая праблематыка. З аднаго боку, трэба паказваць, што без гэтага лакальнага кантэксту немагчыма правільна зразумець дзейнасць езуітаў, а з другога боку, што гэты лакальны кантэкст лёгка ўзводзіцца да вялікіх агульных праблем гісторыі і культуры.
Кар.: Дзяніс Аляксандравіч, а як бы Вы акрэслілі сферу Вашых сённяшніх навуковых інтарэсаў?
Дз.А. Кандакоў: Беларуская «езуітыка» – гэта толькі частка маёй працы. Узнавіць гісторыка-культурны кантэкст толькі праз езуітаў немагчыма. Калі займацца французскай мовай і яе выкладаннем, распаўсюджваннем французскай мовы і культуры, то гэта можна назваць франкафоніяй. Атрымліваецца, зараз я працую над праблемамі франкафоніі на беларускіх землях ад XVIII стагоддзя і да Кастрычніцкай рэвалюцыі. Не пакідаючы вывучэнне дзейнасці езуітаў, трэба, напрыклад, глядзець і на шляхту, шмат прадстаўнікоў якой таксама вучылася ў езуіцкіх школах. Гэта зусім іншы ракурс праблемы.
Кар.: А ці шмат даследчыкаў у Беларусі займаецца гэтай праблематыкай? Ці шмат у Вас аднадумцаў?
Дз.А. Кандакоў: Сярод філолагаў – зусім няшмат! Больш гэтым займаюцца гісторыкі. Хаця, увогуле, гэта міждысцыплінарная тэма. Ад даследчыка патрабуюцца і грунтоўныя гістарычныя веды, і добрае валоданне французскай мовай. Акрамя таго, неабходна глыбока разумець і гісторыю літаратуры, і гісторыю культуры. Таму аднадумцаў, людзей, якія б працавалі разам са мной, я хутчэй знаходжу сярод гісторыкаў. Аднадумцы ёсць!
Кар.: Каго б Вы назвалі ў першую чаргу?
Дз.А. Кандакоў: Зараз пры падтрымцы Беларускага рэспубліканскага фонду фундаментальных даследаванняў мы ладзім праект па пошуку і стварэнню базы дадзеных франкамоўных рукапісаў XVIII - пачатку ХХ стагоддзя ў Беларусі. Кіраўнік гэтага праекту – старшы навуковы супрацоўнік Інстытута Гісторыі НАН Беларусі Андрэй Уладзіміравіч Мацук, таксама, дарэчы, выпускнік гісторыка-філалагічнага факультэта Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта!
Кар.: Аднакурснік Ігара Аляксандравіча Бортніка і Віктара Уладзіміравіча Якубава. Слаўная група 96-Гіс!
Дз.А. Кандакоў: Так! У нашай камандзе ёсць яшчэ некалькі спецыялістаў. Дзмітрый Мацвейчык працуе ў Дзяржаўным гістарычным архіве. Анатоль Сцебурака, даследчык, які працаваў у навуковым аддзеле бібліятэкі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, а сёння – дацэнт кафедры бізнес-камунікацый Інстытута бізнесу і менеджменту тэхналогій БДУ.
Многія архіўныя дакументы часам нават не маюць прамога дачынення да гісторыі Беларусі. Паўстаюць пытанні, а якім чынам яны сюды патрапілі, як мы можам іх «прадаць». Сярод гэтых рукапісаў ёсць сшытачкі вершаў французскага палоннага афіцэра часоў Вайны 1812 года, які ўтрымліваўся ў Рызе. Там цэлы россып твораў, прысвечаных рыжскім прыгажуням, ягоным абаронцам – рускаму генералу графу Карлу Карлавічу Сіверсу, барону Фіцінгофу і гэтак далей. Латышам гэта павінна быць вельмі цікава!
У Беларусі захоўваюцца сапраўдныя скарбы! Напрыклад, у нашых архівах ёсць масонскія рукапісы, якія самі французы доўгі час лічылі страчанымі. Хутчэй за ўсё немцы вывезлі гэтыя дакументы з Францыі, а потым пасля 1945 года іх забралі ў Савецкі Саюз і чамусьці пакінулі ў Мінску. Напэўна, скрынямі вывозілі, падумалі і вырашылі: «Ну добра! Няхай тут ляжаць!»
Былі ў Гродна. Там таксама шмат вельмі цікавага. Магчыма, там няма такіх «хітоў», як у Мінску, але тым не менш. Мы, напрыклад, можам пабачыць, як некаторыя беларускія сем’і, напрыклад, род Булгарыных у некалькіх пакаленнях шырока карысталіся французскай. Такая эпоха была. Пяцёра сясцёр Булгарыных ліставаліся выключна па-французску і гэтую моду ўвёў іх дзед.
Кар.: Бачна, што для Вас адкрываецца проста неабмежаванае поле дзейнасці!
Дз.А. Кандакоў: Зразумела! Я назваў некалькі прозвішчаў даследчыкаў. Магчыма, яшчэ нехта ў свой час паглядзеў гэтыя дакументы, але адклаў іх у бок, бо займаўся іншай праблемай.
Кар.: І на Ваш век хопіць, і Андрэй Уладзіміравіч з Анатолем Сцебуракам таксама гэтымі крыніцамі добра пакарыстаюцца! Але ці ёсць у нас нейкія студэнты, магістранты ці аспіранты, якія б былі здольныя падключыцца да Вашай працы?
Дз.А. Кандакоў: Яны ёсць! І зацікавіць іх можна было б. Але хочацца з болем сказаць, што і статус навукі, і, найперш, становішча французскай мовы ў Беларусі, на жаль, незайздросныя. Знайсці чалавека, які б: а) ведаў французскую мову, б) хацеў займацца навуковай дзейнасцю і в) быў гатовы працаваць не зважаючы на матэрыяльныя цяжкасці, даволі складана. Патэнцыяльна я бачу такіх маладых людзей і, спадзяюся, яны будуць знаходзіцца і далей, а мы будзем іх песціць, гадаваць, вучыць. Вельмі важна тое, што ім ёсць што прапанаваць! Гэтая тэматыка вельмі прывабная і перспектыўная. Спадзяюся, у хуткім часе сітуацыя зменіцца да лепшага!
Кар.: Застаецца толькі пажадаць, каб Вы знайшлі сабе апантаных памочнікаў!
Дз.А. Кандакоў: Дзякуй за такое вельмі актуальнае пажаданне!
Кар.: Толькі што, Дзяніс Аляксандравіч, Вы ўзгадалі пра цяжкі лёс французскай мовы ў Беларусі. Гэта відавочная праблема. Колькасць школ, дзе выкладаецца мова Рабле і Бадлера пастаянна скарачаецца. І франкамоўных студэнтаў пастаянна становіцца меней і меней. Практычна ўсе імкнуцца вывучаць англійскую мову як найбольш запатрабаваную і перспектыўную. Самы час спытаць, якім Вам бачыцца будучае гісторыка-філалагічнага факультэта ПДУ?
Дз.А. Кандакоў: З аднаго боку, перспектывы факультэта падаюцца мне даволі сумнымі, але, з другога боку... даволі вясёлымі. Зразумела, мы не маем нейкіх прарываў у наборах, не бачым вялікага наплыву абітурыентаў. Але гэта адбываецца не толькі ў Полацку, не толькі ў Мінску. Тое самае робіцца па ўсім свеце, а таму няма чаго па гэтым асабліва гараваць. Я пачынаю пераходзіць да аптымістычнай часткі сваіх разважанняў. Весялосць якая? Да нас прыходзяць выдатныя студэнты! І гэта таксама чарговы плюс рэгіянальнага ўніверсітэта. Мы маем справу з маладымі людзьмі, якія гатовыя вучыцца, якія шмат да чаго маюць цікавасць, якіх можна зацікавіць. Яны прыходзяць і, я гэта бачу як дэкан даволі часта, не ведаюць, чаго хочуць. Першакурснік пераступае парог Полацкага калегіума з бляскам у вачах: «Пакажыце мне цікавае! Дайце мне цікавае!» І тут ужо залежыць ад нашых выкладчыкаў, ад навукоўцаў, якім чынам прапанаваць ім не мёртвую кніжную навуку, а жывыя і практычныя веды.
Трэба ім паказаць, што праца ў бібліятэках, гэта не толькі праца з кніжкамі, а з жывымі людзьмі, якія могуць шмат чым падзяліцца з дапытлівым даследчыкам. Мікалай Віктаравіч Мікалаеў – цудоўны чалавек і выдатны прафесіянал, знаўца беларускай кнігі, доктар філалагічных навук, які загадвае Аддзелам старадрукаў у Расійскай нацыянальнай бібліятэцы, казаў, што, калі чытаеш рукапісную кнігу ці то рукапіс, ёсць такое ўражанне, што ты паціскаеш руку чалавеку таго часу. І вось трэба паказаць нашым студэнтам, што гэта сапраўды так!
Потым, нельга думаць, што гуманітарыстыка - толькі нейкае «гета» з бібліятэк і архіваў. Гэта і археалагічныя раскопкі, і вусная гісторыя, і этналагічныя даследаванні, і многае іншае. Але ж мы павінны разумець, што мы, гуманітарыі, можам браць на ўзбраенне ўвесь багацейшы арсенал сучасных тэхналогій. Нават калі у нас няма магчымасці адкрыць нейкія новыя, то нам пад сілу мадэрнізаваць нашыя традыцыйныя спецыяльнасці. Як дэкан факультэта я лічу гэтую задачу галоўнай для сябе.
Кар.: А што датычыцца статусу гуманітарных навук, у чым Вы бачыце прынцыповую спецыфіку і, магчыма, апраўданне, для іх існавання?
Дз.А. Кандакоў: Апалогія гуманітарыстыцы складаецца ў тым, што чалавек жадае ведаць, што было раней, кім ён быў раней. Сёння яна, асабліва гісторыя і філалогія, павінна быць не абагульняючай, а персаніфікаванай. Зацікаўленасць з боку грамадства існуе. Паглядзіце, колькі ў Інтэрнеце генеалагічных рэсурсаў. Людзі жадаюць ведаць, кім былі іхныя продкі. Тут спатрэбіцца і веданне мовы, і веданне гісторыі, і навыкі працы ў архівах, і досвед археалагічных і этнаграфічных пошукаў. Гісторыя і філалогія ператвараюцца ў навукі аб чалавеку не з вялікай літары, а менавіта з маленькай літары – аб кожным чалавеку. У гэтым я бачу шанец и нармальны эвалюцыйны шлях для гэтых гуманітарных навук, для іх выжывання.
Кар.: Дзяніс Аляксандравіч, Вы пабачылі свет, сустракалі нямала цікавых людзей. Расскажыце пра Вашы навуковыя вандроўкі.
Дз.А. Кандакоў: З аднаго боку, іх было даволі шмат, а з другога, канечне, хацелася б болей. Вопыт цалкам пазітыўны. Перш за ўсё, ён станоўчы і прыемны з-за таго, што людзі, сапраўды, цікавяцца Беларуссю. Яны, звычайна, мала што ведаюць аб ёй. Прыемна, што я магу адкрыць для іх маю краіну, яе сучаснае і, асабліва, найцікавейшы свет яе мінулага. Такія вандроўкі натхняюць. Яшчэ толькі прыступаючы да вывучэння франкафоніі на беларускіх землях, я чуў ад французскіх калег: «Правільна! Гэта цікава! Гэтага ніхто не ведае. Не расказвайце нам зноў пра гэтага Ёнеско! Яго ведаюць тут лепей, чым ведаеце яго Вы. Тое, што Вы дакрануліся да яго творчасці - гэта цудоўна і выдатна. Але нехта напіша пра яго за Вас. Румыны пра свайго суайчынніка яшчэ цікавей раскажуць! А вось калі Вы пра сваіх не раскажаце, ніхто замест Вас гэтага ўжо не зробіць!» Пазітыўны вынік замежных вандровак і ў тым, што ёсць такая міжнародная падтрымка маім сённяшнім навуковым зацікаўленням.
Кар.: І дзе Вам давялося пабываць?
Дз.А. Кандакоў: Як правіла, гэта былі шчаслівыя выпадкі. Калі казаць пра вандроўкі ў блізкае замежжа, то дзякуючы прафесару Санкт-Пецярбургскага політэхнічанага ўніверсітэта Яўгену Аляксандравічу Зачэўскаму мне давялося шмат разоў бываць у Санкт-Пецярбургу. Яўген Аляксандравіч – не толькі даўні асабісты сябар Аляксандра Аляксандравіча Гугніна, а сапраўдны сябар нашага гісторыка-філалагічнага факультэта, які ўжо амаль дзесяць год запар прыязджае да канферэнцыі і падтрымлівае нас. Дзякуючы яму я пазнаёміўся з многімі цікавымі людзьмі, якія займаюцца беларушчынай у Санкт-Пецярбургу. Я там вельмі плённа працаваў.
Потым мне пашчасціла амаль выпадкова пазнаёміцца з Аляксандрам Фёдаравічам Строевым, прафесарам, загадчыкам кафедрай параўнальнага літаратуразнаўства Універсітэта Новая Сарбона Парыж 3. Ён доўга працаваў у Інстытуце сусветнай літаратуры Расійскай акадэміі навук, даўно быў знаёмы з Аляксандрам Аляксандравічам Гугніным. Аднойчы на абароне дысертацыі, дзе мне давялося быць афіцыйным апанентам, я пачуў ягоны водгук і мяне здзівіла тое, што мы заўважылі ў дысертацыі адны і тыя ж недахопы. Я вырашыў напісаць яму, распавёў у лісце хто я і чым цікаўлюся. Аляксандр Фёдаравіч адказаў: «Добра! Цікава! У нас будзе хутка канферэнцыя, калі ласка, прыязджайце, дакладайце – мы паслухаем з цікавасцю». Гэта было ў маі 2011 года. Я прыехаў у Парыж. Асабіста пазнаёміўся з ім, з людзьмі, якія працуюць на яго кафедры.
Дзякуючы гэтым кантактам і з ягонай падтрымкай, я атрымаў стыпендыю імя Фернана Брадэля ад Дома навук аб чалавеку ў Парыжы. Па існуючых умовах трэба, каб нейкая лабараторыя, нейкі інстытут выступіў у ролі прымаючага боку і адказваў за таго ці іншага навукоўца. Так я патрапіў ва Ўніверсітэт Новая Сарбона Парыж 3. Гэта было ў 2012/2013 навучальным годзе, дзевяць месяцаў – с верасня па май.
Кар.: І як Вам Сарбона? Наколькі карысным аказаўся гэты вопыт?
Дз.А. Кандакоў: Сённяшняя Сарбона ўяўляе сабой гіганцкі ўніверсітэт, раскіданы не толькі па Парыжы, але й па ўсёй Францыі: Сарбона-1, 2, 3, 4, 5 і гэтак далей. Магу казаць толькі аб тым, дзе я быў. Новая Сарбона Парыж 3 – дзяржаўны ўніверсітэт, які спецыялізуецца ў галіне літаратуры, моў, тэатральнага мастацтва і камунікацыяў і часткова знаходзіцца ў гістарычных будынках XVI стагоддзя. Там навучаюцца студэнты з усяго свету – сапраўдны Вавілон!
Я быў замацаваны за кафедрай параўнальнага літаратуразнаўства. Там было вельмі цікава! Кожную сераду хадзіў на магістранцкі семінар да Аляксандра Фёдаравіча. Мае абавязкі складаліся ў асістэнцтве: слухаў і дапамагаў прафесару весці заняткі. Я не столькі чытаў, колькі, так скажам, правакаваў дыскусіі і падтрымліваў іх. У першым семестры семінар датычыўся прысутнасці рускіх у Парыжы XVIII стагоддзя. Мы прапрацавалі шмат найцікавейшых дакументаў, што захоўваюцца ў архіве міністэрства замежных спраў. Там ёсць вельмі падрабязныя паліцэйскія рапарты пра ліцвінаў, палякаў. Быў напрацаваны вялікі матэрыял, які яшчэ чакае свайго часу.
Другі семінар быў па Дастаеўскім у сусветнай літаратуры. Часам бянтэжыла, а часам прыводзіла ў захапленне ад таго, якія там магістранты! Яны вельмі адрозніваюцца ад нашых. Там вучацца людзі, якія маюць за плячыма і другую, і трэцюю магістратуру: дома скончылі і сюды прыехалі за ступенню магістра. Там я чуў даклады і дыскусіі, ад якіх проста перахоплівала дыханне! Людзі такое ведаюць! Вось так проста за нейкія дзесяць хвілін без падрыхтоўкі могуць скласці невялічкае выступленне. Адзін хлопец, памятаю, займаўся Жанам Жэнэ. Ён некалькі заняткаў прапусціў, прыйшоў, а прафесар кажа: «Вам трэба выпраўляць сітуацыю. Узяць тэму, распрацаваць яе. Вось Вы па чым свой мемуар пішаце?» – «Па Жэнэ». – «Так вось цудоўна! Вам тэма: «Дастаеўскі і Жэнэ»!» А магістрант адразу падымаецца і хвілін дзесяць расказвае, якія у Жэнэ паралелі з Дастаеўскім, якая філасофская праблематыка іх аб’ядноўвае. Атрымаўся невялікі навуковы даклад!
Кар.: А як, Дзяніс Аляксандравіч, Вам пашчасціла патрапіць у Канаду?
Дз.А. Кандакоў: У 2014 годзе на канадскім навуковым кангрэсе па вывучэнні XVIII стагоддзя склалася невялікая секцыя па праблематыцы, па якой я працаваў у Парыжы – як паліцыя сачыла за іншаземцамі... Тэматыка кангрэса – «Рэвалюцыя ў грамадскім жыцці ў XVIII стагоддзі» – падалася мне вельмі цікавай, і я вырашыў, што варта туды з'ездзіць. І увогуле, калі займаешся франкафоніяй, пабываць у Квебеку, у Манрэалі – гэта сапраўдная падзея!
Як не дзіўна, франкамоўнасць там вельмі натуральная. Яна доўга кансервавалася, але, нягледзячы на тое, што квебекскія нацыяналісты кажуць, што мы не можам аддзяліцца ад Канады, таму што ў нас шмат кітайцаў, гэта не зусім праўда. Калі ходзіш па горадзе і чуеш французскую гаворку, бачыш, што па-французску размаўляюць людзі ўсіх колераў скуры, усіх нацыянальнасцяў! Нам здаецца, што кожны жыхар правінцыі Квебек выдатна валодае англійскай мовай, а па-французску ужо як-небудзь. Чым болей аддаляешся ад вялікіх цэнтраў, тым менш людзей ведае англійскую і можа на ёй добра размаўляць! Для мяне было дзівам тое, што чалавек, які да 2014 года быў кіраўніком міжнароднага таварыства па вывучэнні XVIIІ стагоддзя – Марк-Андрэ Бернье, не тое што дрэнна размаўляе па-англійску, але гаворыць на гэтай мове як звычайны замежнік. Там з цяжкасцю вывучаюць англійскую мову. Трэба! Калі ты хочаш займаць у Канадзе дзяржаўную пасаду, неабходна валодаць і англійскай і французскай.
Кар.: Якія задачы, Дзяніс Аляксандравіч, Вы ставіце перад сабой на бліжэйшую перспектыву?
Дз.А. Кандакоў: Першая задача – давесці да лагічнага заканчэння той праект, які мы выконваем разам з Андрэем Мацуком. Але гэта яшчэ не вельмі хуткая справа. Пакуль будзе толькі аб'ёмістая справаздача, а не манаграфія. Але, калі мы зробім апісанне і добрую базу дадзеных усіх рукапісаў, гэта стане вялікай справай. У планах таксама манаграфія пра езуітаў, пра іх дзейнасць – найперш, літаратурную. Гэтая тэма заслугоўвае асобнага грунтоўнага даследавання. Спадзяюся, што яна, можа, і не вельмі хутка, але таксама выйдзе. А трэцяе, гэта тое, што пажадалі мне Вы – вырасціць даследчыка ці некалькі вучняў, якія б, сапраўды, зацікавіліся гэтай тэмай.
Кар.: Як Вы ацэньваеце навуковае жыццё на гісторыка-філалагічным факультэце?
Дз.А. Кандакоў: Асабіста мне бачыцца, што на факультэце трэба весці больш інтэнсіўную навуковую працу. Я запамятаваў пра самы бліжэйшы з планаў – зладзіць у межах нашага з Андрэям Мацуком праекта невялікі семінар. Гэтай праблематыкай, як я ўжо казаў, цікавіцца не так шмат навукоўцаў, але сустрэцца і абмеркаваць важныя пытанне ёсць з кім.
Мне здаецца, што найбольш перспектыўным зараз з’яўляецца менавіта правядзенне такіх невялікіх навуковых семінараў. Не варта, на мой погляд, збіраць па сто пяцьдзясят ці дзвесце чалавек! Невялікія сустрэчы прафесіяналаў-аднадумцаў даюць куды большы плён! Калі ўжо казаць пра факультэт, то мы павінны ісці менавіта гэтым шляхам.
Алеся Іосіфаўна Корсак, загадчыца кафедрай гiсторыі і турызму, таксама выказала меркаванне, што правядзем ў гэтым годзе чарговую міжнародную канферэнцыю «Беларускае Падзвінне: вопыт, методыка і вынікі палявых і міждысцыплінарных даследаванняў», а потым пяройдзем на іншы фармат. Напэўна, будзем ладзіць нешта больш вузкаскіраванае, дзе археолагі, антраполагі, гісторыкі, філолагі і літаратуразнаўцы, этнолагі, не разбягаючыся па сваіх цесных «прыватных кватэрах», стануць збірацца больш абмежаваным колам. Гэта дазволіць інтэнсіфікаваць навуковую працу. Мы шмат намаганняў і сродкаў трацім на правядзенне гіганцкіх навуковых форумаў, а плёну атрымліваем, мне здаецца, меней, чым трэба. Мы, напрыклад, правялі добрую канферэнцыю, а маглі б пры тых жа высілках зрабіць нашмат болей – тры выдатныя семінары.
Таксама трэба сказаць і пра англамоўную канферэнцыю, якая ладзіцца ў ПДУ. Яе таксама трэба выкарыстоўваць для таго, каб людзі маглі сустракацца, наладжваць кантакты. Там таксама можна рабіць вялікія, але вузкатэматычныя секцыі.
Кар.: Як навука спалучаецца з астатнім жыццём – з сям’ёй? Для вучонага гэта няпростая праблема! Тут трэба працаваць і думаць, а яшчэ неабходна здабываць хлеб надзённы, надаваць увагу жонцы і дзецям!
Дз.А. Кандакоў: Нейкага дакладнага рэцэпту спалучэння навуковага і сямейнага жыцця ў мяне няма. З аднаго боку, як Вы казалі, для навукі гэта перашкоды, але, з другога, яны ж з'яўляюцца важнымі стымуламі! Напрыклад, працаваць над рознымі задачамі адначасова. Падобная інтэлектуальная гнуткасць для навукоўца мае прынцыповае значэнне. Трэба падумаць наконт дзяцей – каго адвесці, каго забраць, потым нешта дапісаць, а потым абраць тэму для выступу і прачытаць лекцыю для студэнтаў! Сямейнае жыццё прымушае заставацца ў пастаянным інтэлектуальным тонусе і нічога не адкладваць на заўтра, бо часу ўжо не будзе! Раней было інакш. Платон яшчэ сцвярджаў, што нельга быць філосафам і мужам адначасова, а Русо пазбавіўся сваіх дзяцей, бо казаў: «Як жа я магу быць філосафам і пры гэтым дзяцей гадаваць!» Але часы тыя даўно ўжо мінулі. У сучасным грамадстве без такой гнуткасці, здольнасці прыстасавацца да навакольных умоў проста не абысціся!
Кар.: Што б Вы, Дзяніс Аляксандравіч, пажадалі на заканчэнне нашай размовы навукоўцам ПДУ, у тым ліку тым, хто толькі пачынае свой шлях да навуковых вяршыняў?
Дз.А. Кандакоў: Перш за ўсё, я хацеў бы пажадаць натхнення. Але натхнення не такога, якое ні з таго, ні з сяго і невядома адкуль сыходзіць на чалавека, а такога, якое б ішло ад матэрыялу, ад рэчаў, ад людзей, з якімі ён працуе. Мне здаецца, для навукоўца гэта галоўнае!
Па-другое, пажадаю здароўя. У сярэднявеччы казалі, што людзьмі, якія б маглі працаваць у адукацыі ці асвойваць нейкія навукі, павінны быць людзі з моцным здароўем, маўляў, трэба і вочы свае сляпіць, і заўсёды сядзець. Мне здаецца, гэта сапраўды так. Калі нешта баліць, галава ўжо так добра, як магла б, не працуе. Гэтае пажаданне можа паказацца банальным, але яно вельмі важнае.
А па-трэцяе, паразумення. У навуковым асяроддзі галоўнае – гэта паразуменне! Паразуменне з калегамі і з апанентамі. Як мы ўжо казалі, трэба ўмець слухаць, разумець іншых і самому ўмець патлумачыць свой пункт погляду.
Корреспондент сайта Владимир Филипенко