Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт імя Ефрасінні Полацкай з'яўляецца пераемнікам векавых традыцый адукацыі на Полацкай зямлі. Праект «Слаўны летапіс» ставіць за мэту прадставіць найбагацейшую гісторыю ўніверсітэта і людзей, якія зрабілі імя сабе і сваёй alma mater, – выпускнікоў розных часовых перыядаў.
Полацкі калегіум
Полацкі калегіум – гэта ўнікальны гістарычны помнік Беларусі, які мае багатую шматвяковую гісторыю. Будучы сімвалам адукацыйнай традыцыі Полаччыны, калегіум заўсёды заставаўся цэнтрам культуры і адукацыі Беларускай зямлі.
У 1812 годзе калегіум быў пераўтвораны ў Полацкую езуіцкую акадэмію, якая дзейнічала аж да 1820 года. Паводле легенды, падчас штурму Полацка 7 кастрычніка 1812 года 1-м рускім пяхотным корпусам пад камандаваннем генерала ад кавалерыі Пятра Хрысціянавіча Вітгенштэйна, пры абстрэле пазіцый французаў і баварцаў з рускіх артылерыйскіх гармат, адно з ядраў уляцела праз акно першага паверха і моцна засела ў сцяне. Пазней высветлілася, што гэта была бомба, якая не ўзарвалася толькі дзякуючы таму, што фіцільная адтуліна апынулася ўнутры сцяны.
25 чэрвеня 1835 года на месцы акадэміі быў адкрыты Полацкі кадэцкі корпус. Для яго выхаванцаў ядро служыла наглядным сведчаннем гераічнай гісторыі вайны 1812 года, у якой удзельнічалі іх продкі. Над ядром была замацавана медная паўкруглая таблічка з гравіроўкай «7-га кастрычніка 1812 года». Неўзабаве з'явіліся і традыцыі, злучаныя з ім. Выяву «Вітгенштэйнаўскага ядра» пазней размясцілі на жэтонах Полацкага кадэцкага корпуса і на нагрудных знаках аб яго заканчэнні, што дазваляла адразу пазнаць Полацкіх кадэт.
Вітгенштэйнаўскае ядро
Традыцыі ўшанавання ядра захоўваліся доўгі час аж да эвакуацыі корпуса з горада ў 1914 годзе ў сувязі з надыходзячым фронтам у гады Першай сусветнай вайны. Большасць рэліквій вывезлі, але ядро засталося на месцы. Пазней з прыходам савецкай улады ў кадэцкім корпусе было вырашана наладзіць курсы чырвоных камандзіраў. У рамках бальшавіцкай ідэалогіі ад усяго ранейшага трэба было пазбавіцца. Бомбу знялі са сцяны, і яе далейшы лёс доўгі час заставаўся невядомым.
У 2012 годзе пры аднаўленні старой езуіцкай студні на дне разам з рэшткамі посуду, упрыгожанага кляймом «П.К.», быў знойдзены артылерыйскі снарад. Пасля праведзенага даследавання можна з упэўненасцю сцвярджаць, што гэта і ёсць «Вітгенштэйнаўскае ядро», якое праз 100 з лішнім гадоў стала цэнтральным элементам Галерэі выпускнікоў Полацкага кадэцкага корпуса.
Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт імя Ефрасінні Полацкай з шанаваннем адносіцца да гістарычнай спадчыны Полаччыны. У 2023 годзе ў сценах Полацкага калегіума быў адкрыты выставачны праект «Слаўны летапіс», цэнтральным экспанатам якога стала легендарнае «Вітгенштэйнаўскае ядро».
Галерэя выпускнікоў
Перыяд існавання Полацкага кадэцкага корпуса – неад'емная частка гісторыі ўніверсітэцкіх сцен. Ідэя ж стварэння экспазіцыі, прысвечанай выдатным выпускнікам гэтай навучальнай установы, узнікла даўно і належала Яўгену Уладзіміравічу Глазырыну, старшаму выкладчыку кафедры гісторыі і турызму. Ім былі сабраны падрабязныя біяграфічныя звесткі аб былых выхаванцах кадэцкага корпуса, у прыватнасці тых, хто вызначыўся ў розных галінах навукі і грамадскага жыцця. Гэтыя матэрыялы і сталі асновай для стварэння Галерэі выпускнікоў.
З немалой колькасці «самых» трэба было выбраць «самых самых», што насамрэч аказалася вельмі складанай задачай, бо практычна ў кожнага цэлы пералік заслуг. У выніку сцены ўпрыгожылі партрэты трынаццаці асоб, якія праславіліся як сваімі навуковымі працамі, адкрыццямі, вынаходствамі, так і ваеннай доблесцю.
Рэалізацыя праекта заняла больш за год. Быў дэталёва прапрацаваны змястоўны і візуальны яго бок. Несумненна, «іскрынкай» стала «Вітгенштэйнаўскае ядро». Адметна, што менавіта падчас падрыхтоўкі праекта высветлілася, што артылерыйскі снарад, які даўно знаходзіўся ў нашых руках, і ёсць тая самая легенда, рэліквія для цэлых пакаленняў полацкіх кадэт. Цяпер ядро зноў заняло сваё «законнае месца» на калідоры першага паверха.
Галерэя выпускнікоў
Больш чым за 80 гадоў існавання, са сцен Полацкага кадэцкага корпуса выйшла больш за 3000 выхаванцаў, многія з якіх праславіліся як выдатныя ваенныя і дзяржаўныя дзеячы, вучоныя, якія ўнеслі значны ўклад у развіццё сусветнай навукі, прадстаўнікі розных відаў мастацтва. Выпускнікі корпуса станавіліся героямі Айчыны. Дзякуючы гэтай навучальнай установе Полацк стаў адным з цэнтраў вышэйшай адукацыі ва ўсёй Еўропе.
Выставачны праект «Слаўны летапіс» знаёміць нас з гісторыяй 13 выдатных выпускнікоў Полацкага кадэцкага корпуса, партрэты якіх выканала Марыя Сяргееўна Мухаморава, вядучы спецыяліст па дызайне Аддзела па сувязях з грамадскасцю Полацкага ўніверсітэта.
М.С. Мухаморава
Марыя, чаму Вы вырашылі прыняць удзел у такім знакавым праекце?
У праекце «Слаўны летапіс» я ўбачыла выдатную магчымасць праявіць сябе з боку сваіх мастацкіх навыкаў. Я люблю складаныя задачы, знаходжу ў гэтым пэўны выклік для сябе і магчымасць атрымаць каштоўны досвед, стаць лепш, як спецыяліст. Таксама ў дадзеным праекце мне была важная магчымасць зрабіць свой унёсак у захаванне гісторыі Полацкай зямлі, аддаць даніну павагі знакавым гістарычным асобам, якія паўплывалі на развіццё навукі і грамадства.
Чаму было вырашана намаляваць іх уручную?
Згодна з задумкай праекта галерэі, меркавалася, што партрэты будуць мець памер 65х75 сантыметраў. Зыходныя фатаграфіі выпускнікоў былі вельмі дрэннай якасці. Па сутнасці, наяўны дазвол фатаграфій дазваляла прайграць іх у памеры не больш за 5х7 сантыметраў. Многія дэталі, такія як рысы асобы і нагрудныя знакі, былі папросту неадметныя. Таксама фатаграфіі моцна адрозніваліся адзін ад аднаго па кампазіцыі, тоне, асвятленні, колеры фону і ступені дэталізацыі.
Дэталі кожнай з гэтых фатаграфій так ці інакш прыйшлося б аднаўляць уручную і прыводзіць усе партрэты да агульнага выгляду. З усіх падобных тэхнік рэканструкцыі выяў, лепш за ўсё я валодаю лічбавым жывапісам. Да таго ж, жывапісная манера падачы партрэтаў з наступнай пячаткай на палотнах лепш за ўсё адлюстравала б канцэпцыю праекта – своеасаблівы сімбіёз гістарычнага і сучаснага, захаванне і памнажэнне вопыту мінулых пакаленняў у кантэксце культурнага і навуковага прагрэсу, сумяшчэнне прынцыпаў традыцыйнага мастацтва з цяперашнімі тэхналогіямі і кампутарнай графікі. Зыходзячы з усіх вышэйпералічаных фактараў, намі было прынята рашэнне адмаляваць партрэты ўручную.
Чым Вы натхняліся падчас напісання партрэтаў? Колькі часу спатрэбілася, каб іх напісаць?
На адзін партрэт сыходзіла ў сярэднім ад 1-2 тыдняў да месяца ў залежнасці ад складанасці мадэлявання асвятлення, колькасці важных дэталяў і нюансаў знешнасці кожнай гістарычнай персоны. Натхнялася я як творчасцю старых майстроў, так і працамі сучасных значных лічбавых мастакоў. У сваіх працах я заўсёды імкнуся сумяшчаць досвед старой і новай школы жывапісу.
Ці запомніўся Вам які-небудзь з напісаных партрэтаў? Чаму?
Хачу сказаць, што мне так ці інакш запомніўся кожны партрэт. Усе гэтыя людзі маюць вельмі яркую знешнасць і гісторыю. Больш за ўсё мне хочацца вылучыць тры партрэты. У першую чаргу – Аляксандр Якаўлевіч Міловіч. Гэта быў першы напісаны мною партрэт з серыі выпускнікоў. Пачатковая фатаграфія гэтай гістарычнай асобы была самай «дрэнна захаванай» – невялікі дазвол, моцны кантраст светлых і чорных зон з грубымі пераходамі, на фоне якіх ці ледзь можна было адрозніць якія-небудзь рысы асобы. Мне прыйшлося прыкласці ўсе свае намаганні, усе свае навыкі і нюх, каб узнавіць твар настолькі дакладна, наколькі гэта наогул было магчыма.
Драя асоба – Мікалай Аляксандравіч Бржазоўскі. Яго знешнасць здалася мне вельмі каларытнай – суровы выраз твару, нахмураныя бровы, строгі позірк, накіраваны ўдалячынь – словам, усё ў знешнасці гэтага чалавека кажа аб тым, праз якое вялікае мноства разлютаваных баёў ён прайшоў за сваё жыццё. У працы над дадзеным партрэтам я старалася захаваць выяву загартаванага ў бітвах воіна.
Партрэт Рамана Ісідаравіча Кандраценкі стаў трэцяй працай, якая мне запомнілася. Гэты выпускнік таксама валодае вельмі яркай знешнасцю з жывым поглядам, накіраваным наўпрост на гледача. Зыходная фатаграфія Рамана Ісідаравіча была ў малым дазволе, і праца над партрэтам ускладнялася багатым убраннем мундзіра, і наяўнасцю цэлых шасці узнагарод. Мне спатрэбілася шмат часу і сіл, каб апроч выразнай мімікі ў дакладнасці адмаляваць усе ўзнагароды, філігранную вышыўку на каўняры і эпалеты.
Ці былі цяжкасці пры напісанні партрэтаў?
Праца над любым творам, які прадугледжвае актыўнае выкарыстанне творчых навыкаў – гэта заўсёды складаны і інтэнсіўны разумовы працэс. Нават калі як мастак вы маеце адпрацаваны пайплайн, валодаеце цудоўным пачуццём натуры і добра бачыце святлацень, аб'ём і тон. Праца над карцінай амаль заўсёды ператвараецца ў пошук найболей удалага рашэння, няхай гэта будзе баланс паміж абагульненнем і дэталізацыяй, вялікім ці меншым пазначэннем акцэнтаў. Для мастака важна ведаць, калі трэба спыніцца і пакінуць палатно ў найлепшым выглядзе. Магу сказаць, што ў працы над партрэтамі менавіта гэта і выклікала найбольшую складанасць – захаванне «залатой сярэдзіны» паміж перфекцыянізмам і мінімалізмам. Парушэнне гэтага балансу прыводзіла да страты партрэтнага падабенства і цэласнасці кампазіцыі.
Якімі тэхнікамі рэканструкцыі партрэтаў Вы карысталіся? Як Вы гэтаму навучыліся?
У сваёй працы я выкарыстоўвала метад лічбавага жывапісу (digital art), які прадугледжвае выкарыстанне жывапісных тэхнік і лічбавых пэндзляў з імітацыяй традыцыйных матэрыялаў – палатна, пастэлі і алейных фарбаў. На пачатковых этапах працы я выкарыстоўвала нейрасеткі. Насуперак распаўсюджаным памылкам, нейрасеткі не здольныя зрабіць за мастака ўсю асэнсаваную працу. Але яны могуць даць добрую падказку – якім чынам лепш за ўсё візуалізаваць матэрыял і фактуру, якія дэталі знешнасці зрабіць больш акцэнтнымі для дасягнення партрэтнага падабенства. Новыя тэхналогіі спрашчаюць і аптымізуюць працэс, але не зробяць і дзесятай часткі працы кваліфікаванага спецыяліста. Пэўную акадэмічную базу я атрымала ў Дзіцячай мастацкай школе ім. І.Ф. Хруцкага ў Наваполацку і падчас навучання ў Полацкім універсітэце па спецыяльнасці «Дызайн». Лічбавым жывапісам я пачала займацца на апошнім курсе, бачачы ў гэтым напрамку больш магчымасцей і інструментаў, у адрозненне ад жывапісу традыцыйнага, для рэалізацыі сваіх ідэй і праектаў.
Праект «Слаўны летапіс» увекавечыў імёны вялікіх выпускнікоў Полаччыны не толькі ў экспазіцыі Галерэі выпускнікоў Полацкага кадэцкага корпуса, але і ў памяці цяперашняга і наступных пакаленняў студэнтаў Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Ефрасінні Полацкай. Мы ганарымся нашай гісторыяй!
«Слаўны летапіс»